Animasyon

Animasyon, hareket halindeki resimlerin bir araya getirilmesiyle oluşturulan bir video tekniğidir. Bu video tekniği, çizgi filmler, video oyunları, reklamlar ve hatta filmlerde bile kullanılmaktadır. Animasyon, hayal gücünü ve yaratıcılığı kullanarak özgün ve ilgi çekici hikayeler anlatmanın bir yoludur. Animasyonun her türlü alanda kullanımı bulunmaktadır ve son yıllarda artan teknoloji sayesinde daha da popüler hale gelmiştir.

Animasyon Nedir?

Animasyon, hareketli görüntülerin yaratılması için kullanılan bir tekniktir. Bu tekniğin kullanım amacı, gerçek hayatta mümkün olmayan şeyleri hayata geçirmektir. Örneğin, hayali bir dünya yaratmak veya bir hikayeyi anlatmak için animasyon teknolojisi kullanılır. Genellikle çizgi film ya da video oyunlarında kullanılır. Animasyon, 2D, 3D veya Stop Motion gibi farklı türlerde olabilir.

• 2D Animasyon: İki boyutlu animasyonlardır ve hareketli öğeler çizimler veya dijital olarak yapılır. Klasik çizgi filmler ve dijital 2D animasyonlar gibi örnekler verilebilir.
• 3D Animasyon: Üç boyutlu animasyonlardır ve karakterler, objeler ve dünyalar genellikle bilgisayar grafikleri kullanılarak oluşturulur. Film ve video oyunlarında sıkça kullanılırlar.
• Stop Motion Animasyon: Gerçek nesnelerin hareketlerinin fotoğraflanması ve ardından birleştirilmesi ile üretilen animasyon türüdür. Örneğin, çizgi film değil de gerçek nesnelerle bir animasyon yaratmak için kullanılabilir.

Animasyon teknolojisi, birçok farklı sektörde kullanılabilir. Örneğin, film, televizyon, video oyunları, reklamcılık, ve eğitim sektörleri animasyon teknolojisini kullanırlar. Ayrıca, animasyon eğitimi veren okullar ve kurslar da mevcuttur. Animasyon teknolojisi hakkında daha fazla bilgi edinmek ve animasyon yapımına başlamak için, bu alanda uzmanlaşmış kurs ve programlara katılmak iyi bir başlangıç olabilir.

Animasyon Çeşitleri

Animasyon, farklı türleriyle oldukça geniş bir alandır. En yaygın kullanılan animasyon türleri ise 2D, 3D ve Stop Motion’dir.

2D Animasyon: Bu tür animasyonlar genellikle çizgi filmlerde kullanılır. Klasik çizgi filmler, birçok kişinin ilk aklına gelen 2D animasyon örnekleridir. Dijital 2D animasyon ise daha modern bir yaklaşımdır ve kullanım alanları oldukça geniştir.

3D Animasyon: Bu tür animasyonların birçok kullanım alanı vardır. Bunlar arasında film ve video oyunları, reklamlar ve çeşitli görsel efektler yer alır. 3D animasyonlar, gerçekçi ve detaylı görüntüler yaratmak için kullanılır.

Stop Motion Animasyon: Bu tür animasyonlar, gerçek nesnelerin hareket ettirilmesiyle yapılır. Nesneler, fotoğraf çekilirken küçük hareketlerle bir sonraki pozisyona yerleştirilir. Bu işlem tekrarlanarak hareket efekti elde edilir.

Animasyon türleri arasındaki farklılıklar, kullanılan teknikler ve araçlar nedeniyle oldukça belirgindir. Bu nedenle, alanda uzman olmak isteyenlerin tercih edecekleri teknikler ve türler hakkında iyi bir araştırma yapmaları gerekmektedir.

2D Animasyon

2D animasyonlar, iki boyutlu düzlemde gerçekleştirilen animasyon türleri olarak tanımlanabilir. Bu animasyonlar, karakterlerin ve nesnelerin animasyonlu bir çizimle oluştuğu klasik çizgi filmlerde kullanılan bir tekniktir. 2D animasyonların dijital olarak yapıldığı dijital 2D animasyonlar da mevcuttur. 2D animasyonlar, renkli veya siyah beyaz olabilir ve kısa animasyon filmleri, televizyon dizileri, reklamlar ve çocuk eğitim programları gibi çeşitli uygulamalarda kullanılır. Örnek olarak, Tom ve Jerry, Mickey Mouse ve Looney Tunes gibi klasik çizgi filmler ile Simpsonlar ve South Park gibi televizyon dizileri verilebilir.

Klasik Çizgi Filmler

Klasik çizgi filmler, animasyon türünün en eski ve en ünlü örnekleri arasında yer almaktadır. Bu türdeki animasyonların yapımı, eski teknolojiler kullanılarak gerçekleştirilmekteydi. Öncelikle, filmin senaryosu ve karakterleri belirlenir ve her bir sahne kağıda tek tek çizilirdi.

Daha sonra, çizimler filme aktarılmak üzere bir kamera önünde tek tek fotoğraflanırdı. Bu süreç son derece zaman alıcı ve zahmetli bir işti. Ancak, klasik çizgi filmler ile animasyon dünyasının öncüleri, sektörde bir dönüm noktası oluşturmuşlardır.

Klasik çizgi filmlerin örnekleri arasında, Walt Disney’in “Snow White and the Seven Dwarfs”, “Pinocchio”, “Bambi” ve “The Lion King” gibi yapımları yer almaktadır. Bu filmler, animasyonun gelişimi ve popülerleşmesi açısından önemli bir rol oynamıştır.

Dijital 2D Animasyon

Dijital 2D animasyonlar, klasik çizgi filmlerin dijitalleştirilmesiyle ortaya çıkmıştır. Daha düşük maliyetlerle üretilebildiği için reklam ve eğitim sektörlerinde sıkça kullanılmaktadır. Ayrıca, video oyunlarının arka plan ve karakter animasyonlarında da yaygın bir şekilde kullanılmaktadır.

Dijital 2D animasyon yapmak için Adobe Animate, Toon Boom Harmony, ve TVPaint gibi yazılımlar kullanılır. Bu animasyon türü, hareketli reklamlar, eğitim programları, çocuk programları, ve sosyal medya videoları gibi birçok farklı alanda kullanılabilmektedir.

• Reklam sektörü: Dijital 2D animasyonlar, reklam filmlerinde ve televizyon reklamlarında kullanılır.
• Eğitim sektörü: Dijital 2D animasyonlar, online ve interaktif eğitim programlarının oluşturulmasında kullanılır.
• Video oyunları: Dijital 2D animasyonlar, video oyunlarının karakter animasyonları, arka planları ve etkileşimli menülerinde kullanılır.

3D Animasyon

3D animasyonlar son yılların en popüler türlerinden biridir. Bu animasyonlar gerçek hayattaki nesnelerin üç boyutlu modelleri kullanılarak bilgisayar ortamında oluşturulur. En büyük özellikleri gerçek hayat ile aynı derecede gerçekçi olmalarıdır. Bilgisayar oyunları, film sektörü ve reklamcılık gibi birçok alanda kullanılmaktadır. 3D animasyonların örnekleri arasında Pixar, DreamWorks ve Disney gibi stüdyolarda yapılan animasyon filmlerindeki karakterler yer alır. Ayrıca, video oyunlarında da yüksek kaliteli grafiklerle gerçeğe en yakın deneyimler sağlanmaktadır. 3D animasyonlar aynı zamanda mimari, mühendislik ve sağlık sektörlerinde de kullanılmaktadır.

Film ve Video Oyunları

3D animasyonlar, günümüzde video oyunları ve filmlerde yaygın olarak kullanılmaktadır. Özellikle video oyunları için, 3D animasyonlar gerçeğe daha yakın ve interaktif bir oyun deneyimi sunmaktadır. Bu animasyon teknolojisi, pek çok popüler video oyununda kullanılmaktadır ve hatta bazı filmlerde de kullanılmaktadır.

3D animasyonların film sektöründeki kullanımı oldukça yaygındır. Örneğin, Pixar Animation Studios gibi stüdyoların filmleri tamamen 3D animasyonlardan oluşmaktadır. Bu teknoloji sayesinde, canlı aksiyon filmlerinde gerçekçi sahneler oluşturmak da mümkündür. 3D animasyonlar, film ve video oyunlarındaki karakterlerin hareketlerini ve detaylarını gerçekçi bir şekilde yansıtabilmeleri için de çok kullanışlıdır.

3D Baskı ve Modelleme

3D animasyonların son yıllarda sıkça kullanılmaya başlanan bir diğer alanı ise baskı ve modelleme işlemleridir. 3D modelleme yazılımları ile oluşturulan modeller, 3D yazıcılar kullanılarak fiziksel olarak da üretilebiliyor. Bu sayede, ürün tasarımcıları veya mühendisler, tasarladıkları ürünleri önce sanal olarak 3D modelleme yazılımları ile oluşturup, daha sonra 3D yazıcılar ile üreterek gerçek hayatta test edebiliyorlar.

3D baskı ve modelleme işlemleri, ürün tasarımı ve mühendislik alanında önemli bir yer tutarken, sanat dünyasında da kullanımı oldukça yaygın hale geldi. Sanatçılar, 3D yazıcılar ile oluşturdukları heykeller veya benzeri eserleri sergileyebiliyorlar.

• 3D yazıcılar ile üretilen oyuncaklar
• Protez üretimi
• Endüstriyel tasarım

3D baskı ve modelleme işlemlerinin kullanım alanları oldukça geniştir ve özellikle ürün tasarımı, mühendislik ve sanat dallarında yaygın olarak kullanılmaktadır.

Stop Motion Animasyon

Stop motion animasyon, gerçek dünya nesnelerinin hafifçe hareket ettirilerek fotoğraflarının çekilmesiyle oluşturulan bir animasyon türüdür. Bu animasyon türü, özellikle objelerin sağlam ve sabit bir şekilde durabilmesi gerektiği reklam ve müzik video prodüksiyonlarında sıklıkla kullanılır. Ayrıca çocuklar için hazırlanan animasyon filmlerinde de sıklıkla kullanılan stop motion, sanat ve bağımsız sinema eserleri için de en popüler animasyon tekniklerinden biridir.

Stop motion animasyon, malzeme seçiminden görsel efektlerin yaratılmasına kadar birçok farklı aşamayı kapsayan zahmetli bir işlemdir. Animasyonun saniyedeki görüntü sayısına (fps) bağlı olarak, her bir kare için nesnelerin pozisyonlarının değiştirilmesi gerekmektedir. Bu nedenle, stop motion animasyonun hazırlanması oldukça zaman alıcıdır.

• Stop motion animasyonda sıklıkla kullanılan malzemeler arasında kil, tahta, kağıt ve plastik yer alır.
• Bazı stop motion animasyonlarında, canlı aktörlerle birlikte nesneler kullanılmaktadır.
• Stop motion animasyon, bazı yaratıcılara göre sanatsal özgürlük sunan bir teknik olarak kabul edilir.
• Birçok stop motion animasyon, dijital efektler ve post prodüksiyon aşamalarından geçirilerek tamamlanır.

Animasyon Yapımı

Animasyon yapımı, farklı araçlar ve teknikler kullanılarak gerçekleştirilir. Grafik tabletler, bilgisayar yazılımları, kameralar, ışıklandırma malzemeleri gibi pek çok araç ve malzeme kullanılarak animasyonlar oluşturulabilir.

Animasyon yapımındaki temel teknikler arasında 2D ve 3D animasyon, stop-motion animasyon yer alır. 2D animasyonda, her karenin elle çizilmesi ve ardından bilgisayarda birleştirilmesi gereklidir. 3D animasyonda ise, bilgisayar yazılımı kullanılarak nesneler oluşturulur ve daha sonra hareket ettirilir. Stop-motion animasyonda ise, her kare tek tek fotoğraflanır ve ardından birleştirilerek hareketli bir görüntü elde edilir.

Animasyon yapımında kullanılan yazılımlar arasında Adobe After Effects, Autodesk 3ds Max, Maya, Blender gibi popüler yazılımlar yer alır. Grafik tabletler ve dijital kalemler, elle çizilen karelerin bilgisayara aktarılması için kullanılır. Kullanılan malzemeler arasında ise plastilin, tahta bloklar, yapışkan bant gibi materyaller yer alır.

Animasyon yapımında ayrıca storyboard, karakter tasarımı, renk paleti oluşturma gibi öncesi adımlar da önem taşır. İyi bir animasyonun yaratılması için pek çok aracı ve teknik bilgi gereklidir.

Animasyon Yazılımları

Animasyon yapımında kullanılan yazılımlar, hayal gücünüzü gerçeğe dönüştürebilmenizi sağlar. Kullanım amaçlarına göre, farklı özellikler ve avantajlar sunarlar. İşte animasyon yapımında sıkça kullanılan yazılımlardan bazıları:

• Adobe Character Animator: Karakter animasyon için kullanılan bir programdır. Kullanıcı dostu arayüzü sayesinde hızlı ve kolay bir şekilde animasyon yapmak mümkündür.
• Blender: Ücretsiz ve açık kaynaklı bir program olan Blender, 3D animasyon yapmak için kullanılır. Animasyon karakterlerinin modellenmesinden, sahne oluşturmaya kadar birçok işlemi tek bir programda yapabilirsiniz.
• After Effects: 2D animasyon yapmak için tercih edilen bir programdır. Adobe’nin bir diğer programı olan After Effects, animasyonlu videolar oluşturulmasına olanak sağlar.

Animasyon firmalarının ve prodüksiyon evlerinin tercih ettiği yazılımlar ise genellikle Maya ve 3D Studio Max gibi profesyonel animasyon yazılımlarıdır.

Animasyon yazılımları, özellikle dijital 2D ve 3D animasyon yapımlarında kullanılır. Ayrıca reklamlarda, video oyunlarında, mimarlık tasarımlarında ve daha birçok bölümde de kullanım alanı vardır.

Animasyon Ekipmanları

Animasyon yapımında kullanılan ekipmanlar oldukça çeşitlidir. Bu ekipmanlar arasında kamera, ışıklandırma, masa, arka plan, yeşil perde, animasyon materyalleri ve çekim odası yer alır. Kameralar farklı boyut ve özellikte olabilir, çekim odaları özel olarak hazırlanır ve animasyon materyalleri için özel masa, arka plan ve yeşil perde kullanılır. Işıklandırma önemli bir faktördür ve özel ışıklandırma teknikleri kullanılır. Animasyon yapımında kullanılan bu ekipmanları kullanabilmeniz için öncelikle kaliteli bir ekipman setine ihtiyaç duyarsınız. Bu ekipmanları kullanırken, doğru konumlandırma ve ayarlamalar yapmak çok önemlidir.

Animasyon Endüstrisi

Animasyon endüstrisi, animasyon yapımcılarının sanatsal yaratıcılıklarını sergilediği ve eserlerini piyasaya sürdüğü bir sektördür. Bu sektörde, büyük bütçeli filmler, televizyon dizileri, reklamlar, video oyunları ve daha birçok farklı proje üretilir. Animasyon endüstrisi, sürekli olarak büyüyen bir sektör olarak kabul edilirken, dünya çapında milyarlarca dolarlık bir pazar oluşturuyor.

Bu endüstri, animasyon yapımcılarının ve stüdyolarının işlerini gerçekleştirebilmeleri için çok sayıda yapımcı, yönetmen, tasarımcı, editör, yazar, ses mühendisi, animatör ve diğer profesyonelleri bünyesinde barındırır. Animasyon endüstrisi uzman bir ekip çalışması gerektirdiğinden, bu tür ekiplerdeki herkes birbirinin becerilerine büyük bir saygı ve takdire sahiptir.

Animasyon endüstrisi, özellikle büyük prodüksiyonlar için birçok yerde iş imkanı sağlar. Bu sektördeki iş ilanları, iş arayanlar için birçok fırsat sunar. Animasyon endüstrisinde çalışmayı düşünenler, sanat, tasarım, bilgisayar grafikleri ve hatta film yapımı gibi konularda eğitim almaları gerekmektedir.

Animasyon endüstrisi sadece büyük prodüksiyonlardan ibaret değildir. Reklam endüstrisi, video oyunları yapım şirketleri ve daha birçok sektör, animasyon kullanarak kendi ürünlerini tanıtmak için animasyon stüdyolarından hizmet alırlar. Animasyon endüstrisi, son derece rekabetçi bir alandır, ancak iş ilanları da oldukça fazladır.

Büyük Prodüksiyonlar

Büyük prodüksiyonlar, animasyon endüstrisinde oldukça önemlidir. Bu tür animasyonlar, büyük bütçeler ve geniş bir ekibin çalışması gerektirir. Elle çizilen klasik animasyonların yerini, dijital animasyonların almasıyla birlikte büyük prodüksiyonlar daha da popüler hale gelmiştir.

Dünya çapında birçok ülkede, animasyon filmleri ve TV dizileri büyük ilgi görmektedir. Pixar, Disney, Dreamworks ve Ghibli gibi stüdyoların prodüksiyonları, dünya genelinde hayran kitlesi kazanmıştır. The Lion King, Frozen ve Toy Story gibi filmler, küçük çocuklardan yetişkinlere kadar geniş bir izleyici kitlesi tarafından sevilmektedir.

Büyük prodüksiyonlar, sadece filmlerle sınırlı değildir. Animasyon TV dizileri de popüler hale gelmiştir. Rick and Morty, Bojack Horseman, Family Guy ve The Simpsons, mizahi ve akıllı senaryolarıyla kitleleri kendine çekmektedir. Ayrıca, video oyunları için hazırlanan animasyonlar da büyük prodüksiyonlar kapsamında yer almaktadır.

Büyük prodüksiyonlar, animasyon endüstrisinin gelişiminde önemli bir rol oynamaktadır. Bu tür prodüksiyonlar, sektöre yeni trendler ve yenilikler getirmekte ve animasyon sanatının sınırlarını genişletmektedir.

Reklam ve Animasyon

Animasyon, reklam endüstrisinde de oldukça popüler hale geldi. Animasyon ile yapılan reklamlar, izleyiciyi daha iyi etkileme ve markanın mesajını daha etkili bir şekilde iletmeyi sağlayabilir.

2D animasyonlar, reklam sektöründe en sık kullanılan animasyon türüdür. Animasyonlar, genellikle markanın yeniliklerini, özelliklerini ve ürünlerini tanıtmak için kullanılır. Örneğin, bir restoran zinciri, menülerini ve yemeklerini tanıtmak için kısa 2D animasyonlar kullanabilir.

3D animasyonlar da reklam endüstrisinde giderek artan bir şekilde kullanılmaktadır. 3D animasyonlar, ürünlerin daha detaylı ve gerçekçi bir şekilde gösterilmesini sağlar. Örneğin, daha yeni bir otomobil modelinin tanıtımı için 3D animasyonlar kullanılabilir.

Reklamcılıkta stop motion animasyonları da kullanılmaktadır. Bu tür animasyonlar, markaların ürünlerinin özelliklerini vurgulamak için de kullanılabilir. Örneğin, bir çorap markası, stop motion animasyonlarla çorapların esnekliği ve kalitesi gibi özelliklerini tanıtabilir.

Animasyonlar, reklam sektöründe daha iyi bir marka bilinirliği ve satış artışı elde etmek için kullanılabilecek etkili bir araçtır.

Animasyon eğitimi

Animasyon eğitimi, bu alanda kariyer yapmak isteyenler için oldukça önemlidir. Animasyon eğitimi veren birçok okul, kurs ve eğitim programı mevcuttur. Eğitimleriyle öğrencilere hem teorik hem de pratik bilgiler sunarak bu alanda uzmanlaşmalarını sağlarlar.

Animasyon eğitimi veren bazı okullar arasında;

• İstanbul Kültür Üniversitesi
• Bahçeşehir Üniversitesi
• Bilgi Üniversitesi
• Anadolu Üniversitesi

Ayrıca, animasyon eğitimi almak isteyenler için pek çok kurs ve online eğitim programı da bulunmaktadır. Bazı popüler animasyon kursları ise şunlardır;

• Sıfırdan İleri Seviyeye Animasyon
• Blender ile 3 Boyutlu Animasyon
• Maya ile Animasyon
• 2D Animasyon Eğitimi

Animasyon eğitimi almak isteyenlerin bir diğer seçeneği ise Türkiye’de bulunan animasyon lisans programlarıdır. Bazı lisans programları arasında;

• Anadolu Üniversitesi Sinema ve Televizyon Bölümü
• Bahçeşehir Üniversitesi Görsel İletişim Tasarımı Bölümü’nde Animasyon Dalı
• İstanbul Kültür Üniversitesi Görsel Sanatlar ve Görsel İletişim Tasarımı Bölümü’nde Animasyon ve Çizgi Film Tasarımı Dalı

Animasyon eğitimi almaya devam etmek isteyenler için ise yüksek lisans programları da mevcuttur. Bu programlar, animasyon alanında daha ileri düzeyde çalışmak isteyenlerin ihtiyaçlarını karşılar. Bazı animasyon yüksek lisans programları arasında;

• Bahçeşehir Üniversitesi Görsel İletişim Tasarımı Bölümü’nde Animasyon Dalı Yüksek Lisans Programı
• İstanbul Kültür Üniversitesi Görsel Sanatlar ve Görsel İletişim Tasarımı Bölümü’nde Animasyon ve Çizgi Film Tasarımı Dalı Yüksek Lisans Programı

Animasyon Kursları

Animasyon kursları, animasyon alanında ilgilenenler için faydalı bir eğitim imkanı sunmaktadır. Bu kurslarda öğrenciler, animasyonun temel prensiplerini öğrenirler ve genellikle 2D animasyonunun temel teknikleriyle başlarlar. Kurslar, dijital animasyon ve 3D modellering dahil olmak üzere çeşitli alanlarda da eğitim vermektedir.

Animasyon kurslarının fiyatları, programların uzunluğuna ve içeriğine göre değişmektedir. Bazı kurslar, sadece birkaç hafta sürebilirken, diğerleri altı ay veya daha uzun sürebilir. Ortalama olarak, bir animasyon kursunun maliyeti 1.500 TL – 6.000 TL arasındadır.

Animasyon eğitimi almak isteyen öğrenciler, üniversitelerde veya özel eğitim kurumlarında animasyon kursları arayabilirler. Bazı üniversiteler, animasyon gibi konulara ilişkin lisans ve yüksek lisans programları da sunmaktadır.

Aşağıdaki tabloda, Türkiye’deki bazı animasyon kurslarının fiyat ve içerikleri hakkında bilgiler bulunmaktadır:

Kurs Adı	İçerik	Fiyat
2D Animasyon Kursu	Temel animasyon prensipleri, çerçeve animasyonu	1.500 TL
3D Animasyon Kursu	Modellere eklemek için yerleştirme, animasyon, efektler	3.500 TL
Adobe After Effects Kursu	Araçlar, efektler, özel efektler	2.500 TL

Animasyon kursları, animasyon dünyasına giriş yapmak isteyenlere farklı beceri seviyelerinde ve taleplerine uygun fırsatlar sunar.

Animasyon Lisans Programları

Animasyon lisans programları, öğrencilere animasyonun tarihi ve teorik kavramlarının yanı sıra, animasyon yapımında kullanılan araçların ve tekniklerinin nasıl kullanılacağı konularını kapsar. İçerik olarak, 2D ve 3D animasyon, karakter animasyonu, stop motion animasyon, dijital sanat ve post prodüksiyon yönetimi gibi dersler verilebilir. Lisans programları genellikle 4 yıllıktır ve ücretleri üniversiteler ve ülkeler arasında değişkenlik gösterebilir.

Animasyon lisans programlarının popüler olduğu ülkeler arasında ABD, Kanada, Avustralya, İngiltere, Fransa ve Japonya gibi ülkeler bulunur. Ülkelerin eğitim sistemleri ve dil farklılıkları sebebiyle programların içerikleri ve ücretleri de değişebilir. Bu nedenle, animasyon lisans programına kayıt olmadan önce, üniversiteleri araştırmak ve programın içeriğine ve maliyetine dikkatlice bakmak önemlidir.

Animasyon Yüksek Lisans Programları

Animasyon eğitimi alanında ileri düzeyde olanlar, animasyon yüksek lisans programlarına başvurabilirler. Bu programlar, öğrencilere animasyon alanında derinlemesine bilgi ve beceri kazandırmayı amaçlamaktadır. Programların içerikleri, animasyonun teorik ve pratik yönlerini kapsamaktadır. Ayrıca, öğrencilere animasyon teknikleri, 3D modelleme, animasyon yazılımları ve endüstri standartları hakkında daha fazla bilgi verilmektedir. Animasyon yüksek lisans programları, öğrencilerin kendi projelerini geliştirmelerine ve sektörde lider olabilecekleri, yenilikçi animasyon çalışmaları yapmalarına olanak tanımaktadır. Programların fiyatı ve süresi, eğitim veren okulların politikalarına bağlı olarak değişebilir.